ანოტაცია: სტატიაში განხილულია ენერგიის განახლებადი წყაროების გამოყენების მნიშვნელობა საქართველოსთვის. წარმოდგენილია და დახასიათებულია მსოფლიოში არსებული ენერგიის განახლებადი წყაროები, მოყვანილია სხვა ქვეყნების გამოცდილება,მსგავსი ტიპის წყაროების გამოყენების მიმართულებით. განხილულია საქართველოში არსებული ენერგიის განახლებადი წყაროების გამოყენების პერსპექტივები და წინ გადადგმული ნაბიჯები.

საკვანძო სიტყვები: განახლებადიენერგია, ეკოლოგია, ელექტროენერგია. 

შესავალი 

ენერგიის განახლებადი წყაროების გამოყენებას დიდი მნიშვნელობა აქვს  თანამედროვე მსოფლიოსთვის. მოსახლეობის ზრდა და ტექნოლოგიური განვითარება განაპირობებს მზარდ მოთხოვნას ენერგეტიკული რესურსების საშუალებებზე. ამოწურვადი ენერგიის გამოყენების კვალდაკვალ, კაცობრიობა სულ უფრო მეტად ცდილობს ენერგიის ალტერნატიული წყაროების მოძიებას, მათ ათვისებას და გამოყენებას. განახლებადი ენერგიის მთავარი დამახასიათებელი ნიშანი არის ის, რომ იგი ამოუწურავია, განსხვავებით წიაღისეული რესურსებისაგან და მისი მოპოვება-გამოყენება შესაძლოა გახდეს მოსახლეობის მზარდი მოთხოვნების დაკმაყოფილების საფუძველი, გარემოს დაბინძურების გარეშე. ენერგიის განახლებადი წყაროები სხვადასხვა სახისაა, თითოეულ მათგანს მისთვის დამახასიათებელი თვისებები და გამოყენების თავისებურება გააჩნია.

განახლებადი ენერგია არის ენერგია, რომლის მუდმივად გამოყენება და შევსება შესაძლებელია, როგორც წესი, ბუნებრივი რეგენერაციული წყაროებიდან ან ბუნებრივი გარემოსდაცვითი პროცესებიდან, როგორიცაა: ქარი, მზე და ბიოსაწვავი. მას ხშირად უპირისპირდება არაგანახლებადი წყაროები, როგორიცაა: ნახშირი და წიაღისეულის საწვავი, რომელთა წარმოებას უფრო დიდი დრო სჭირდება. განახლებადი ენერგია იყენებს ენერგიის ნაკადებს, რომლებიც ივსება იმავე ტემპით, რა ტემპითაც გამოიყენება. პირველადი ენერგიის დაახლოებით 13% განახლებადი ენერგიის წყაროზე მოდის, უმეტესობა მოდის ტრადიციულ ბიომასაზე, როგორიცაა ხის დაწვა. ჰიდროენერგეტიკა, ასევე, ერთ-ერთი უმსხვილესი წყაროა, რომელიც უზრუნველყოფს 2-3%-ს, ხოლო თანამედროვე ტექნოლოგიები, როგორიცაა: გეოთერმული, ქარის, მზისა და ზღვის ენერგია, ერთად წარმოქმნის მსოფლიო ენერგიის მთლიანი მოთხოვნის 1%-ზე ნაკლებს, მაგრამ ფაქტია, რომ სწრაფად ფართოვდება.

ენერგიის განახლებადი წყაროები სხვადასხვა სახისაა, მათგან ყველაზე პოპულარულია მზის ენერგია. (Solar energy). მზის ენერგიის გამოყენება შეიძლება ორგვარად, ერთი მხრივ, ის შეიძლება გარდავქმნათ სითბოდ, ხოლო, მეორე მხრივ, პირდაპირ ელექტროენერგიად. მზის ენერგიის სითბურ ენერგიად გარდასაქმნელად გამოიყენება თერმული კოლექტორები. მზის თერმული კოლექტორი არის მზის კოლექტორი, რომელიც შექმნილია სითბოს შესაგროვებლად მზის შუქის შთანთქმით. ეს ტერმინი გამოიყენება მზის ცხელი წყლის პანელებზე, მაგრამ ის, ასევე, შეიძლება გამოყენებულ იქნას უფრო რთული დანადგარების აღსანიშნავად, როგორიცაა: მზის ღარი და მზის კოშკები ან უფრო მარტივი დანადგარები. უფრო რთული კოლექტორები ჩვეულებრივ გამოიყენება მზის ელექტროსადგურებში, სადაც მზის სითბო გამოიყენება წყლის გაცხელებით ელექტროენერგიის წარმოსაქმნელად, ორთქლის წარმოებისთვის, რომელიც ელექტრო გენერატორთან დაკავშირებულ ტურბინებს მართავს. ჩვეულებრივ, უფრო მარტივი კოლექტორები გამოიყენება საცხოვრებელი და კომერციული შენობების დამატებითი ოთახის გათბობისთვის. კოლექტორი არის მოწყობილობა მზის გამოსხივების ენერგიის უფრო გამოსაყენებელ ან შესანახ ფორმად გადაქცევისთვის. ცხადია, დედამიწის ზედაპირზე მოხვედრილი მზის ენერგია დამოკიდებულია ამინდის პირობებზე, ასევე ზედაპირის ადგილმდებარეობასა და ორიენტაციაზე, მაგრამ საერთო ჯამში, იგი სუფთა ცის ქვეშ საშუალოდ დაახლოებით 1000 ვატს შეადგენს კვადრატულ მეტრზე, ზედაპირზე მზის სხივების პირდაპირ პერპენდიკულარული დაცემისას. მეორე მხრივ, მზის ენერგია შეიძლება პირდაპირ ელექტროენერგიად გარდავქმნათ.  ასეთია მაგალითად, ფოტოელექტრონული (PV)[1] სისტემები, რომლებიც სინათლეს ელექტროენერგიად აქცევს. უმარტივესი ფოტოელექტრონული სისტემები გვხვდება პატარა კალკულატორებში, რომელსაც ყოველდღე ვიყენებთ. უფრო რთული მზის ენერგიის სისტემები, უნდა ვივარაუდოთ, რომ უახლოეს მომავალში ჩვენს ელექტროენერგიის მეტ ნაწილს უზრუნველყოფს. PV წარმოადგენს ენერგიის ინტენსიური ცხოვრების დონის შენარჩუნების ერთ–ერთ ყველაზე პერსპექტიულ საშუალებას. იგი არის ეფექტური, ხელს არ უწყობს გლობალური დათბობის პროცესის კიდევ უფრო გაღვივებას და, რაც მთავარია, არის ეკოლოგიურად სუფთა.

ჩატარებული კვლევების თანახმად: ,,ყოველ საათში დედამიწაზე იმდენი მზის ენერგია აღწევს, რაც ერთი წლის მანძილზე მთელი მსოფლიოს ენერგეტიკული მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად არის საკმარისი. მზის ენერგიის გამოყენება ყველაზე მეტად გავრცელებულია გერმანიაში, ქვეყნის ენერგიის 22 % განახლებადი ენერგიის წყაროებიდან მიიღება, საიდანაც მეოთხედი მზის ენერგიაა’’ (მუხიგულიშვილი გ,, კვარაცხელია თ. 2013:12). მზის ენერგია გამოიყენება: ამერიკის შეერთებულ შტატებში, კალიფორნიაში, სადაც მდებარეობს მსოფლიოში უდიდესი თბოელექტროსადგური, აფრიკაში, თუმცა მოსახლეობის სიღარიბის გამო მზის ენერგიის გამოყენება აქ არ არის დიდად გავრცელებული,

მიუხედავად იმისა, რომ აფრიკა დედამიწაზე ყველაზე მზიანი ადგილია და მზის ენერგიის ათვისების უდიდესი შესაძლებლობა აქვს. მზის თბური სადგურების განვითარება მსოფლიოში 2019 წლის მონაცემებით ასე გამოიყურება:

Top 10 countries by addedsolar PV capacity in 2019

• · China: 30,100 MW (26.2%)
• · United States: 13,300 MW (11.6%)
• · India: 9,900 MW (8.6%)
• · Japan: 7,000 MW (6.1%)
• · Vietnam: 4,800 MW (4.2%)
• · Spain: 4,400 MW (3.8%)
• · Germany: 3,900 MW (3.4%)
• · Australia: 3,700 MW (3.2%)
• · Ukraine: 3,500 MW (3.0%)
• · South Korea: 3,100 MW (2.7%)
• · All others: 31,200 MW (27.2%)

Top 10 countries by cumulative solar PV capacity in 2019^[2]

• · China: 204,700 MW (32.6%)
• · United States: 75,900 MW (12.1%)
• · Japan: 63,000 MW (10.0%)
• · Germany: 49,200 MW (7.8%)
• · India: 42,800 MW (6.8%)
• · Italy: 20,800 MW (3.3%)
• · Australia: 14,600 MW (2.3%)
• · United Kingdom: 13,300 MW (2.1%)
• · South Korea: 11,200 MW (1.8%)

როგორც სპეციალისტები ამბობენ, ჩვენს ქვეყანას გაზის ენერგიის გამოყენების საკმაოდ კარგი პოტენციალი აქვს, უფრო უკეთესი ვიდრე გერმანიას ან დიდ ბრიტანეთს. მთავარი პრობლემა რაშიც მდგომარეობს არის ის, რომ ქვეყნის.  ენერგოდამოუკიდებლობის სტრატეგია არაა მიმართული ენერგიის გენერაციის ხელშეწყობისაკენ. მოსახლეობაში ცნობადობა დაბალია მსგავსი ტიპის სისტემების არსებობასა და გამოყენებაზე. მუდმივი არასტაბილურობის განცდის პირობებში, რთულია გრძელვადიანი გათვლების გაკეთება და თანხის დაბანდება რაღაც ახალში, რაც მომავალში დიდ სარგებელს მოიტანს.

საქართველოში ცოტაა ისეთი ადამიანები ან კომპანიები, ვისაც განახლებადი

ენერგიები აინტერესებს. მზის ენერგიის გამოყენების მაგალითებია: დავით გარეჯის მონასტერი, 250 ვტ. სადგური უკანა ფშავში, 45 ვტ. სადგური ახმეტის რაიონში, 50 ვტ. სადგური თუშეთში. ჩამოთვლილი მაგალითები მიუთითებს, რომ მზის ენერგიის ათვისებას ჩვენს ქვეყანაში ფრაგმენტული ხასიათი აქვს და ქვეყნის დიდი პოტენციალი მზის ენერგიის ათვისების მიმართულებით გამოუყენებელია. სახელმწიფო ამ შემთხვევაში ჯერჯერობით მხოლოდ პასიური როლით შემოიფარგლება. ,,საქართველომ  2014 წელს ასოცირების ხელშეკრულებით თავის თავზე აიღო ევროკავშირის ენერგეტიკული კანონმდებლობის მესამე პაკეტთან ჰარმონიზაციის ვალდებულება, რაც გულისხმობს დამოუკიდებელი და გადამცემი სისტემების ოპერატორების შექმნას, საცალო დონეზე ყველა მომხმარებისათვის ბაზრის გახსნას, ენერგეტიკის სამოქმედო გეგმის შემუშავებას“ ’(დევიძე მ,2017:15). ენერგიის განახლებადი წყაროების შესახებ ვალდებულებების დირექტივის 2009/28/EC[3] მიხედვით დადგენილია ის პირობები, რომელიც ქვეყანამ უნდა დანერგოს და განახორციელოს, მოთხოვნების მცირე ნაწილი შესრულებულია. ცვლილებები საკანონმდებლო დონეზე 2019 წლიდან უკვე განხორციელდა. მაგალითად, კანონი ,,ენერგოეტიკეტირების შესახებ’’ და კანონი ,,განახლებადი წყაროებიდან ენერგიის წარმოებისა და გამოყენების წახალისების შესახებ’’. ჩატარებული სამუშაოები მცირეა და არაა საკმარისი იმისთვის, რომ მზის ენერგიამ ქვეყნის ენერგეტიკაში მნიშვნელოვანი ადგილი დაიკავოს. ჩვენი აზრით, განახლებადი ენერგიის ეროვნული სამოქმედო გეგმის პარალელურად, არანაკლებ მნიშვნელოვანია საინფორმაციო კამპანიის წარმოება მზის ენერგიის გამოყენების ღირებულებაზე. მოსახლეობას უნდა მიეწოდოს დამაჯერებელი ინფორმაცია, თუ რატომ არის მზის პანელები და გამაცხელებლები ღირებული ტექნოლოგიები და რამხელა სარგებლის და ეკონომიის მოტანა შეუძლია მათ, როგორც საოჯახო მეურნეობებისთვის, ისე კერძო კომპანიებისთვის.

ენერგიის განახლებადი წყაროების მეორე სახეა ქარის ენერგია (Wind energy). მისი მიღება და გამოყენება დაიწყო მე-19 საუკუნის ბოლოს, თუმცა მისი გამოყენების ადრეული ფაქტები ჩვ.წ.აღ.მდე 500-900 წლისათვის სპარსეთში გვხვდება. ,,ქარის ენერგიის გამოყენების ადრეული ფორმები ნაოსნობას უკავშირდება, მეზღვაურები ქარის ენერგიას სწრაფი გადაადგილებისთვის იყენებდნენ, მისი მეშვეობით განსაზღვრავდნენ მარშრუტებსაც’’ (მუხიგულიშვილი გ., კვარაცხელია თ., 2013:18). თავდაპირველად, მას გამოიყენებდნენ წყლის ამოტუმბისთვის ზღვებიდან და ოკეანეებიდან, ამოტუმბულ წყალს ძირითადად სარწყავად იყენებდნენ, მოგვიანებით, ქარის ენერგიის გამოყენების სტადია გახლდათ ქარის წისქვილები. დღეისათვის ქარის ენერგიის მიღება ხდება ქარის ტურბინების საშუალებით. მისი მუშაობის მექანიზმი ჰგავს წისქვილისას, როდესაც ქარის სიჩქარე მაღალია, ტურბინების გადაადგილების შედეგად წარმოიშობა ელექტროენერგია. რაც უფრო მაღალია ქარის სიჩქარე, მით უფრო მეტი ელექტროენერგია წარმოიშობა, სწორედ ამიტომ ქარის ტურბინები გვხვდება მაღალმთიან რაიონებში ან ისეთ ადგილებში სადაც მუდმივი ნიავია. უახლესი კვლევების შედეგად, მსოფლიოში ქარის სიმძლავრეების გამოყენებით ლიდერობს ჩინეთი, შემდეგ მოდის ამერიკის შეერთებული შტატები, გერმანია, ინდოეთი ესპანეთი, გაერთიანებული სამეფო, საფრანგეთი, ბრაზილია, კანადა და იტალია.[4] ქარის ენერგიის დადებითი მხარეებიდან აღსანიშნავია შემდეგი: ენერგიის განახლებადი წყაროს გამოყენება არ აბინძურებს გარემოს, ამაღლებს ენერგო უსაფრთხოების დონეს, აქვს დაბალი ტარიფი. მზის ენერგიის გამოყენებისგან განსხვავებით, მას აქვს ასევე უარყოფითი მხარეები. მაგალითად, სჭირდება დიდი ფართობი, შეიძლება გაანადგუროს გადამფრენი ფრინველები, აქვს ვიბრაცია და მაღალი ხმა. მისთვის დამახასიათებელია ენერგიის მიღების სეზონურობა, ქარის ენერგიის მიღება შეიძლება შეჩერდეს ქარის შეწყვეტისთანავე, ამიტომ პარალელურად საჭიროა ენერგიის ალტერნატიული წყაროს არსებობა. ქარის ელექტროსადგურის მშენებლობა საკმაოდ ძვირი ჯდება, ამის გამო საქართველოში მისი აგების, ამუშავების და გამოყენებას შესაბამისი გათვლები და დასაბუთება სჭირდება. ექსპერტთა შეფასებით, ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობა ამ ეტაპზე არ იძლება იმის საშუალებას, რომ ქარის ელექტროსადგურების მშენებლობა მასიურად განხორციელდეს. ქარის ენერგიის წარმატებით გამოყენების კარგი პოტენციალი აქვს იმერეთს, ქვემო ქართლს, ასევე ზამთრის კურორტებს. ქარის ენერგიის საშუალო წლიური რაოდენობა 4 მლდრ. კვტ.სთ.მდეა შეფასებული.[5] 

ჩატარებული კვლევების შედეგად გამოვლინდა ქარის ეფექტური ელექტროსადგურების პერსპექტიული მშენებლობის რამდენიმე მოედანი:[6] 

განახლებადი ენერგიის წყაროა გეოთერმული ენერგია (Geothermal Energy). დედამიწაზე ინახება დიდი რაოდენობით. ენერგია, რომელიც ჩნდება მინერალების დაშლის შედეგად. ბევრი მათგანი რადიოაქტიური ხასიათისაა დასითბოს დიდი რაოდენობით გაჩენას იწვევს.ეს სითბო თავისუფლდება და დედამიწაზე გაჩენილი ბზარებიდან გარეთ გამოდის. გამოიყოფა თერმული სავენტილაციო საშუალებები, რომლებიც გამოყოფს ცხელ ორთქლს და მდუღარე წყალს. მსგავსი ტიპის ხვრელები შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სწორედ ელექტროენერგიის განახლევადი წყაროებით წარმოებისათვის. დედამიწიდან მომდინარე ცხელი წყაროებით შენდებოდა აბანოები. მაგალითად, ძვ. რომში ასეთი აბანოები იმპერატორების განტვირთვის ერთ-ერთი საშუალება იყო. მსგავსი აბანოები აშენებულია საქართველოშიც. საქართველოში გეოთერმული წყლების პროგნოზული მაჩვენებელი 250 მლნ. კუბ.მ.-ია. დღეისათვის ცნობილია დაახლოებით 250-მდე ბუნებრივი და გაბურღული გამოსავლები, რომელშიც წყლის ტემპერატურა 30-110⁰C-ის ფარგლებში მერყეობს. გეოთერმული საბადოების 80 %-ზე მეტი განლაგებულია დასავლეთ საქართველოში. 

გეოთერმული ქვეყნების ათეული 2019 წლის მონაცემებით ასე გამოიყურება: